Otomotivde yerli sermaye tutunamıyor
Köklü ortaklıklar ayakta dururken üreticilerin birçoğu yola kendi sermayeleri ile devam ediyor…
Geçtiğimiz günlerde Hyundai yönetiminden Kibar Holding’in hisselerini devrederek çıkacağını açıklaması ile birlikte otomotivde yerli sermaye gündeme oturdu. Geçmişte diğer Uzak Doğulu firmalar da Koreli Hyundai gibi Türk sermayesinden ayrılmıştı. Türkiye’de üretim yapan Fiat, Renault, Ford, Toyota, Mercedes, gibi dünya devi firmaların hangileri ne kadar yerli sermayeli ortaklıklara sahip, üretilen araçların hangisi ne kadar yerli?
Türkiye ekonomisinin en önemli alanlarından bir tanesi kusursuz yıllardır üst üste yakaladığı önemli ihracat başarısı ile otomotiv sektörü. Yarım asırı aşkın süredir dünyaca ünlü otomotiv üreticileri önemli modellerinin üretim merkezi olarak Türkiye’yi seçerek bu ihracat başarısının da yukarıya tırmanmasında önemli rol oynadılar. Binek otomobil, hafif ticari, ağır ticari ve traktör gibi araçların üretimi konusunda yüksek kalite ve düşük maliyet kombinasyonunu bir arada sunmayı başaran bir ülke olan Türkiye aynı zamanda yan sanayi konusunda da her geçen yıl üzerine koyarak büyüdü. Böylece ülkemizde üretilen araçlara sağlanan tedarik sayesinde yerlilik oranları da yükseldi. Ancak Türkiye’ye Türk bir firmanın sermaye ortaklığı ile giren Mercedes, Toyota, Honda gibi firmalar teker teker yalnızca kendi sermayeleri ile devam etme kararı aldılar. Bunlara son olarak geçtiğimiz hafta sonunda Hyundai de eklendi. Kibar Holding, hisse devri yolu ile yüzde 30 payı bulunan Hyundai Assan yönetiminden çıkacağını açıkladı. Biz de hangi üreticiler ne kadar yerli ortaklığa sahip bunu inceledik:
Ercanlar/MAN
Türkiye’deki ilk faaliyetleri MAN’ın 1870’li yıllarda Osmanlı İmparatorluğu’na gerçekleştiridiği tren ve vagon ihracatıydı. Bunu takiben Galata Köprüsü’nün yenilenme faaliyeti 1912 yılında MAN tarafından gerçekleştirildi. MAN, kamyonların ithalat izin süresinin bitmesi üzerine Türkiye pazarındaki faaliyetlerine devam edebilmek için 1966 yılında Ercanlar A.Ş. ile birlikte Batı Almanya’dan ithal edilen parçalarla Türkiye’de kamyon üretimi için MAN Kamyon ve Otobüs Sanayi A.Ş. adlı ortak girişim şirketi kurdu. MAN bu yeni şirketteki hisselerin üçte birine sahipti. İstanbul dışında bir kamyon üretim tesisi kuruldu. Bu tesis MAN’ın Almanya dışındaki ilk üretim tesisiydi. Fabrika 25 Mayıs 1967 tarihinde üretime başladı. Ercanlar A.Ş. mali sıkıntılarla karşılaşması üzerine 1995 yılında MAN şirketteki payını yüzde 81’e çıkararak şirketin idari ve endüstriyel yönetimini, 1996’da da motor fabrikasını devraldı. Otobüs üretimi İstanbul’dan Ankara’ya taşınarak tüm üretim tesisleri Ankara’da birleştirildi. MAN Kamyon ve Otobüs Sanayi A.Ş.’nin ismi değşerek MAN Türkiye A.Ş. oldu.
Otomarsan/Mercedes
1953 yılında Mengerler Ticaret Türk A.Ş.’nin sermayesi o dönemin para birmi ile 2 milyon TL iken, 1977’de 50 milyon TL seviyesine yükseldi. 1967 yılında Mengerler’in yüzde 32’lik ortaklığı ile Otomarsan (Otobüs ve Motorlu Araçlar Sanayi A.Ş) kurulurken 1982 yılında Mengerler’in yıllık sermayesi 500 milyon TL’ye ulaştı. 1984 yılında Daimler-Benz AG’nin Türkiye’deki tüm faaliyetlerini tek bir çatı altında toplama kararı alması ile birlikte Mengerler Ticaret Türk A.Ş.’ye ait olan tüm Genel Temsilcilik yetkileri Otomarsan Anonim Şirketi’ne geçti. Şirket, kurucu ortak olma özelliğini devam ettirdi. 1990 yılında ise yaklaşık 44 bin 200 otobüs, 65 bin 700 kamyon, bin midibüs ve 23 bin 700 adet hafif ticari araç ithalatı ve satışı gerçekleştiren Otomarsan A.Ş.’nin ticari unvanı Mercedes-Benz Türk A.Ş. olarak değişti. 1999 yılında da Mengerler Ticaret Türk A.Ş., Mercedes-Benz Türk A.Ş.’de var olan tüm hisselerini Mercedes-Benz’e satarak ortaklıktan ayrıldı.
Sabancı/Toyota
2000 yılı ekim ayında Sabancı Holding’in yüzde 65’lik hiseye, Japon Toyota Motor Corporation’ın yüzde 25’ine ve Mitsui&Co’nun yüzde 10’una sahip olduğu Toyota Sabancı Motor Company (Toyotasa) kuruldu. Toyota ürünlerinin Türkiye tek distribütör olarak Türkiye’de üretilen Corolla ve Verso’nun yanı sıra ithal edilen Auris, Avensis, Yaris, RAV4, Land Cruiser, Camry gibi önde gelen Toyota modellerinin ve yedek parçalarının pazarlama, satış ve satış sonrası hizmetlerini yürüttü. Sabancı Holding, 14 Ağustos 2009 tarihinde, satış ve pazarlama alanında hizmet veren ToyotaSA’daki yüzde 65’lik hissesini 85 milyon dolar karşılığında Suudi Arabistan merkezli ALJ Grup’a sattığını açıkladı. Bununla birlikte 19 yıl süren iş birliğinden sonra 2001 yılında, Toyota’nın Türkiye’deki üretim tesislerine olan yüzde 25 oranındaki ortaklığını da tüm hisselerini Toyota’ya satarak sonlandırdı. Bu tarihten itibaren üretim faaliyetlerini Japon üretici kendisi devam ettirdi.
Anadolu Grubu/Honda
JAPON üretici Honda’nın Türkiye’deki faaliyetlerini yürüten şirket ise Anadolu Honda Otomobilcilik A.Ş. idi. 1992 yılında Honda ve Anadolu Grubu’nun yüzde 50-50 hisse dağılımı ile kurulan şirketin 1996 yılında Gebze Şekerpınar’da temeli atılan fabrikasının açılışı Kasım 1997 gerçekleştirildi. Maliyeti 50 milyon dolar olarak açıklanan fabrikada 1997 sonundan itibaren Honda’nın Civic modelinin seri üretimine geçildi. Bunun yanında, Accord, Jazz, CRV, Civic Sedan ve Civic 5 Kapı modelleri için panel yedek parça üretimi gerçekleştirilip Avrupa ve Amerika’ya ihraç gerçekleştirdi. Anadolu Grubu Japonlarla otomotiv üretimindeki yollarını 2018 yılında ayırdı. Anadolu Grubu’ndan yapılan açıklama ile Anadolu Grubu şirketlerinin Honda Otomobil ve Motosiklet Fabrikalarındaki hisselerinin tamamının 37 milyon dolara Honda Motor Company’e devredildiği duyuruldu. Bu sene ise Honda’nın Türkiye’deki üretim faaliyetlerini durdurarak tamamen ülkeden çıkacağı açıklandı.
Koç Holding/Ford
1997 yılında Ford Otosan ismi iki kuruluşun eşit hisseleri ile hayata geçirildi. 1966-1984 yılları arasında Anadol marka araçları üreten Otosan, ilerleyen yıllarda Ford’un Taunus, Escort, Transit, Connect ve Courier modellerinin üretimini gerçekleştirdi. Ford Otosan bünyesinde Kocaeli Gölcük, Yeniköy ve Eskişehir İnönü Fabrikaları, İstanbul Kartal Yedek Parça Merkezi ve Sancaktepe Ar-Ge Merkezi’nde toplamda 10.000 üzerinde çalışan bulunuyor. Koç Holding’in yüzde 41, Ford’un yüzde 41 hisseye sahip olduğu Ford Otosan’ın yüzde 18’lik hissesi ise borsada halka açık olarak işlem görüyor.
Koç Holding/FCA
FIAT Chrysler Automobiles (FCA) ve Koç Holding’in eşit hisselere sahip olduğu Türk Otomobil Fabrikası A.Ş. (Tofaş) 1968 yılında Koç Topluluğu’nun kurucusu Vehbi Koç tarafından kuruldu. Üretim fabrikası Bursa’da yer alan, bugün yüzde 37,8 Fiat Auto S.P.A, yüzde 37,8 Koç Holding A.Ş. ve yüzde 24,3 diğer ortaklara ait (halka açık) ortaklık yapısıyla faaliyetlerine devam eden Tofaş, Bursa’da yer alan fabrikasında hem binek hem de ticari araç üretimi gerçekleştiriyor. Türk otomotiv sanayisinin büyük üreticilerinden biri olan Tofaş, yılda 450 bin araçlık üretim kapasitesine ve 1 milyon metrekarelik faaliyet alanına sahip. 7 bine yakın çalışanı ile Türkiye’nin beşinci büyük sanayi kuruluşu konumunda.
Oyak/Renault
1969 yılında Oyak ve Fransız Renault grubunun katılımı ile kurulan Oyak Renault Otomobil Fabrikaları Anonim Şirketi, Bursa’da Organize Sanayi Bölgesi’ndeki fabrikasında Renault marka araçların üretimini gerçekleştiriyor. Renault’nun Batı Avrupa dışında en yüksek kapasiteye sahip fabrikası konumunda olan bu tesiste otomobil ile birlikte motor, vites kutusu, ön/arka takım, motor beşiği ve yürüyen aksamlar da üretiliyor. Merkezi İstanbul’da bulunan şirketin sermayesinin yüzde 51’i Fransız Renault SA grubuna, yüzde 49’u da Türk Oyak grubuna ait. Şirketin pazarlama kuruluşu olan Mais’te ise yüzde 51 Oyak, yüzde 49 Renault hissesi bulunuyor.
Kibar Holding/Hyundai
1994 yılında kurulan Hyundai Assan Otomotiv San ve Tic. A.Ş, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteriyor. Kocaeli İzmit’teki fabrikasında üretim faaliyetlerini yürüten şirket Güney Koreli Hyundai ve Kibar Holding arasında yüzde 50-50 ortaklık ile kurulmuş, dönem dönem sermaye artışları ve hisse alımları ile hisse oranları değişmişti. Günümüzde son olarak yüzde 70 Hyundai yüzde 30 Kibar Holding olarak kalan hisseler ile ilgili geçtiğimiz günlerde açıklandığı gibi devir işlemi ile tamamı Hyundai’ye geçecek ve Kibar Holding Hyundai Assan yönetiminden tamamen çıkacak. Üretim faaliyetlerini bundan böyle Koreli üretici kendisi gerçekleştirecek. Geçtiğimiz aylarda i20 üretimine başlayan Hyundai, İzmit’teki fabrikasında 2021’de SUV modelinin üretimine de başlayacak.
Yerlilik oranlarında yan sanayinin önemi büyük
Türkiye’de üretim gerçekleştiren markaların yerlilik oranlarında aslan payını ise firmalar kadar yan sanayinin gücü de alıyor. Her geçen yıl güçlenen tedarik sanayisi sayesinde Ford, Renault, Hyundai, Toyota gibi üreticiler bazı modellerinde yüzde 70-80 seviyelerine çıkan yerlilik oranlarına sahipler. Bununla birlikte Otokar, Temsa, Karsan, Türk Traktör gibi yerli üreticiler de üretim ve ihracatı başarılı şekilde yürütüyorlar. En yüksek yerlilik oranına sahip modellerden bazıları:
- Türk Traktör/New Holland %93
- Ford Trucks 3233 %79.4
- Ford Transit %71,8
- Renault Clio Hatchback %66.3
- Fiat Fiorino %62,5
- Hyundai i20 %62
- FIat Egea Hatchback %61.1
- Toyota Corolla %58